بشر در طول تاریخ چهار نوع حمل و نقل را پدید آورده است که عبارتند از، حمل و نقل زمینی که خود به دو نوع حمل و نقل جاده‌ای و حمل و نقل ریلی تقسیم می‌شود، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل دریایی. در میان شیوه‌های حمل و نقلی که بشر در حال حاضر به آن مبادرت می‌ورزد حمل و نقل دریایی مهمترین و گسترده‌ترین نوع حمل و نقلی است که بشر با آن سر و کار داشته است.

بشر در طول تاریخ چهار نوع حمل و نقل را پدید آورده است که عبارتند از، حمل و نقل زمینی که خود به دو نوع حمل و نقل جاده‌ای و حمل و نقل ریلی تقسیم می‌شود، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل دریایی. در میان شیوه‌های حمل و نقلی که بشر در حال حاضر به آن مبادرت می‌ورزد حمل و نقل دریایی مهمترین و گسترده‌ترین نوع حمل و نقلی است که بشر با آن سر و کار داشته است.

علت اهمیت حمل و نقل دریایی نسبت به سایر حمل و نقل‌ها را می‌توان اینگونه بر شمرد: حدود دو/ سوم سطح کره زمین را آب پوشانده است پس طبیعی است که در طول تاریخ بشر برای جا به جایی در سطح کره زمین از مسیر‌های آبی استفاده کرده است، با اختراع کشتی‌ها و پیشرفت صنعت کشتی سازی بشر با آسودگی بیشتری دریا‌ها را نوردید و کلیه خشکی‌های کره زمین را که در میان دریا‌ها محصور شده بودند کشف نمود، کشتی‌ها نسبت به هر نوع وسیله دیگری در حمل ونقل از ظرفیت بالایی برخوردار هستند به همین خاطر حمل و نقل دریایی به ارزانترین شیوه حمل و نقل مبدل گردیده است.

تقریباً ۸۰ درصد از حجم مبادلات جهانی صورت گرفته در یک سال توسط حمل و نقل دریایی جا به جا می‌شوند. گستردگی تجارت جهانی در سال‌های اخیر به خصوص پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم و آغاز رقابت‌های اقتصادی توسط کشور‌های صنعتی جهان باعث افزایش حجم تولیدات نسبت سال‌های قبل گردید.

ایران دارای بیست و دومین ناوگان بزرگ کشتیرانی در جهان است. به گزارش UNCTAD ایران دارای ۲۴۶ فروند شناور ثبتی است که ظرفیت حمل آن‌ها بیش از ۱۸ میلیون تن است. نکته اینکه بخش بزرگی از این ناوگان در اختیار کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفتکش ایران است.

برآورد‌های سازمان‌های بین المللی مانند اونکتاد این است که یکی از مهم‌ترین ابزار‌های ایران برای مقاومت در برابر تحریم‌های آمریکا همین ناوگان بزرگ حمل و نقل دریایی است که حداقل در فقره صادرات بنزین به ونزوئلا عملا تحریم‌های ترامپی را به سخره گرفت و به چالشی جدی کشید.

در همین راستا و در تایید مضاعف اهمیت و بزرگی بخش دریایی ایران، طبق اعلام سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، روزانه نزدیک به ۱۷ میلیون بشکه نفت خام از تنگه هرمز به سمت اروپای غربی، شرق دور و ایالات متحده عبور می‌کند. دست کم ۸۸ درصد نفت خام صادراتی عربستان سعودی، ۹۰ درصد نفت سبک و سنگین ایران، ۹۸ درصد نفت عراق، ۹۹ درصد نفت امارات متحده عربی و ۱۰۰ درصد نفت کشور‌های کویت و قطر به صورت دریایی از خلیج فارس راهی مقاصد خود می‌شود که این میزان معادل ۹۰ درصد صادرات نفت بزرگترین کشور‌های تولیدکننده نفت در منطقه خاورمیانه است.

تردد سالانه بیش از ۵۰ هزار کشتی اقیانوس پیمای تجاری، نفتی و گازی از مسیر تنگه هرمز به عنوان یکی از تنگه‌های راهبردی جهان، انتقال و جابه‌جایی بیش از ۱۳ میلیون بشکه نفت خام از این منطقه، وجود بیش از ۸۰۰ سکوی اکتشاف و استخراج نفت و گاز و وجود هزاران شناور نظامی و سنتی حاکی از اهمیت این تنگه است. سازمان اطلاعات انرژی آمریکا حمل و نقل حامل‌های انرژی از تنگه هرمز را معادل گذر ۴۰ درصد نفت فوب (شناور روی آب) جهان و ۲۰ درصد از کل نفت دنیا تخمین زده است.

در صورت اختلال در حمل و نقل دریایی در تنگه هرمز، بازار جهانی با کمبود ۲۰ میلیون بشکه‌ای نفت مواجه خواهد شد و بهای نفت از مرز ۲۵۰ دلار نیز فراتر می‌رود. برخی تحلیلگران حتی معتقدند، با اختلال در تنگه هرمز، اقتصاد جهانی سقوط خواهد کرد و حتی کارشناسان ارشد صنعت بیمه سوخت بین المللی از جمله شرکت بیمه لویدز می‌گویند، در صورت اختلال در حمل و نقل دریایی در خلیج فارس، احتمال توقف کامل معاملات تجاری در کشور‌های حاشیه خلیج فارس وجود دارد.

تحریم های بین المللی لطمات سنگینی به بنادر ایران وارد آورده است،این مساله موجب شد که شرکت های کشتیرانی خارجی به توقف موقت کشتی های خود در بنادر ایران پایان دهند و حجم عملیات کانتینری بنادر ایران کاهش قابل توجهی پیدا کند و ارتباطات ایران در حوزه تجارت دریایی محدودتر شود.

حمل و نقل دریایی فقط با عمران بنادر محقق نمی شود و توسعه نمی یابد انتخاب مسیرهای داخلی و جهانی برای حمل و نقل دریایی هم تاثیر زیادی بر حمل و نقل دارد و در کنار کریدورهای بین المللی باید مسیرهای دریایی برای حمل و نقل کالا و مسافر در ساحل دریاهای کشور فراهم شود. دریافت مالیات کشتی ‌ها براساس ظرفیت ناخالص کشتی ‌ها هم میتواند تاثیر خوبی در کم کردن هزینه های تمام شده در این خصوص داشته باشد.وضعیت حمل و نقل ما متاثر از تجارت خارجی است و حجم بسیار زیادی از ترددها از طریق خط اروپایی صورت می گرفت، با لغو تحریم ها تجارت خارجی کشور به روال عادی برمی‌ گردد و حجم آن نیز افزایش چشم گیری خواهد یافت. زمانی کشور آلمان جزو اولین کشورهایی بود که در بحث تجارت با آنها تعامل داشتیم ولی در حال حاضر کشورهای شرقی مثل چین و هند طرف اول معامله با ایران شده ‌اند، با لغو تحریم ها میزان تجارت خارجی افزایش یافته و با فعال شدن خط اروپایی در بحث حمل و نقل دریایی به حجم بالایی از تجارت خارجی دست پیدا خواهیم کرد. 

علی مختارزاده کارشناس ارشد عمران

پایان خبر